Λίγες σκέψεις περί εθνικισμού και νεωτερικότητας

Eίναι κοινά παραδεκτό από τις κοινωνικές επιστήμες ότι για τους εθνικιστές, ο κόσμος χωρίζεται σε σαφώς διαχωρισμένα έθνη, μεταξύ των οποίων υπάρχουν εμφανείς πολιτικές, πολιτιστικές και φυλετικές διαφορές. Οι ρίζες των εθνών χάνονται στα βάθη των αιώνων, ενώ ιστορικός σκοπός του έθνους είναι η εκπλήρωση του πεπρωμένου του, η ανάδειξη με κάθε τρόπο του μεγαλείου του λαού του. Η ανάπτυξη των εθνικιστικών επιστημών (αρχαιολογία, λαογραφία, φιλολογία) από τον 17ο αιώνα και έπειτα βοήθησε στην «επιστημονική τεκμηρίωση» των εθνικιστικών θέσεων, εξέλιξη μεγίστης σημασίας σε κοινωνίες όπως οι νεωτερικές όπου επιστήμη και αλήθεια συμβαδίζουν και συχνά ταυτίζονται.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και έπειτα, αρχίζει σιγά-σιγά να αναπτύσσεται στα δυτικά κράτη μία κριτική στάση απέναντι στο εθνικιστικό φαινόμενο από την πλευρά της ακαδημαϊκής κοινότητας. Η ιστορική, ανθρωπολογική, και κοινωνιολογική έρευνα αρχίζει να υποστηρίζει ότι τα έθνη δεν είναι παρά σχετικά πρόσφατες κοινωνικές κατασκευές του 18ου και του 19ου αιώνα, τρόποι συλλογικής ταύτισης ανάμεσα σε τόσους άλλους που αναπτύχθηκαν ως αποτέλεσμα των συγκεκριμένων αλλαγών που επέφερε η νεωτερικότητα στις Ευρωπαϊκές κοινωνίες αρχικά, και σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο αργότερα. Παρόλο που υπάρχουν πολλές και σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους θιασώτες αυτής της άποψης, το βασικό επιχείρημα, ότι δηλαδή τα έθνη είναι σύγχρονες και όχι προαιώνιες οντότητες παραμένει το ίδιο. Η προσέγγιση αυτή, η οποία κατέχει ηγεμονική θέση στον τομέα των κοινωνικών επιστημών σήμερα, ονομάστηκε μοντερνισμός ή νεωτερισμός(modernism).

Λίγα λόγια για τις γραμμές
Οι εθνικιστές πιστεύουν ότι το παρελθόν του έθνους είναι αρκετό και απροβλημάτιστο στο να τους οδηγεί σήμερα. Ο στόχος του εθνικιστή είναι απλά να υπενθυμίσει στους συμπατριώτες του το λαμπρό παρελθόν τους, έτσι ώστε μπορούν να αναδημιουργήσουν και να ξαναζήσουν εκείνες τις παλιές δόξες.

Οι διαχρονιστές(perennialists) έχουν σαν κεντρική ιδέα εκτός από το παρελθόν και την αδιάσπαστη, αμνημόνευτη και φυλετική σύσταση του έθνους. Η λέξη προέρχεται από τον Ιταλικό όρο Perenne που σημαίνει αμετάβλητο στο πέρασμα του χρόνου- αιώνιο.
Οι νεωτεριστές πιστεύουν ότι το έθνος είναι μία νεωτεριστική, κατασκευασμέ­νη φαντασιακή πολιτική κοινότητα ανθρώπων πε­ριορισμένη σε μία επικράτεια.
Οι μετανεωτεριστές έχουν την άποψη ότι το έθνος αποτελεί σχετικά σύγχρονο δημιούργημα και μια κοινωνική οντότητα μόνο στο βαθμό που παίρνει τη μορφή του σύγχρονου εδαφικά προσδιορισμένου κράτους, δηλαδή του "εθνικού κράτους". Σημαντικό σημείο των μετανεωτεριστών είναι η μη αποδοχή των «αφηγήσεων» σε ότι αφορά το ιστορικό παρελθόν.
Οι εθνοσυμβολιστές υποστηρίζουν ότι το έθνος και η εθνική ταυτότητα αποτελούν εθνο-συμβολική κατασκευή,δηλαδή συστήνονται με βάση την επιλογή, το συνδυασμό και την ανακωδικοποίηση αξιών, συμβόλων και μνημών που προϋπάρχουν μέσα στην εθνοτικότητα ή εθνοτικότητες(ethnie). Οι εθνο-συμβολικές θεωρίες τοποθετούν στο κέντρο της εθνοκατασκευής την κουλτούρα και τον πολιτισμό και κυρίως δεν μηδενίζουν την έννοια της εθνικής ταυτότητας όπως κάνουν οι νεωτεριστές, μετανεωτεριστές κλπ. Ο εθνοσυμβολιστές μιλάνε για εθνική ταυτότητα και έθνος το οποίο δεν έχει σχέση με το κράτος.
Προσωπικά όπως έχω πει πολλές φορές είμαι ας πούμε οπαδός της εθνο-συμβολικής θεωρίας. Απορρίπτω την ιδέα της φυλετικής σύστασης του έθνους και συσχετίζω τον κοινωνικο-οικονομικό παράγοντα με την πολιτισμική παράδοση. Ένας από τους ακούσιες εκφραστές αυτής της θεωρίας είναι ο Σβορώνος που μας δίνει την άποψη για την πορεία του ελληνισμού πειστικότερη από εκείνη των κυρίαρχων σήμερα στη χώρα μας, στο πανεπιστημιακό επίπεδο, μοντερνιστικών και μεταμοντερνιστικών σχημάτων, μιαν άποψη που ενισχύεται από τις πρόσφατες μελέτες των εθνοσυμβολιστών (Perry Anderson στο Α Zone of Engagement, 1992 Α.D. Smith στο Nationalism, 2001), όπως και από πρόσφατες παρατηρήσεις της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της εξελικτικής ψυχολογίας για τον σημαντικό ρόλο των πολιτισμικών στοιχείων και του αισθήματος στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης.
Η εθνο-συμβολική θεωρία που έχει αναπτύξει ο A.D. Smith αναφέρει ότι η αίσθηση της ελληνικής ταυτότητας και τα κοινά εθνοτικά αισθήματα διατηρήθηκαν για 2000 χρόνια παρά τις τεράστιες πολιτισμικές αλλαγές που υπέστησαν οι Έλληνες.

Τώρα τι επικρατεί σήμερα στην πατρίδα μας ;
Η μετανεωτεριστική γραμμή πλέον κυριαρχεί παντού. Εάν πας σε ένα βιβλιοπωλείο τα 7 στα 10 βιβλία έχουν σαν κεντρική γραμμή τον μετανεωτερισμό. Όλες οι άλλες απόψεις είναι δυστυχώς χαμένες. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την επέλαση του εθνομηδενισμού και την καταστροφή της εθνικής μας ταυτότητας. Για τον εθνομηδενισμό η εθνική ταυτότητα παραπέμπει σε κοινότητα μηδενικού αντικρίσματος: φανταστική, "νοερή". Είναι ο κοσμοπολιτισμός των πολυεθνικών. Είναι επίσης ο σοσιαλιστικός διεθνισμός, που εξισώθηκε με τον διεθνισμό των πολυεθνικών, όταν έσβησε το ιδανικό που τον κινούσε. Ο εθνομηδενισμός, φορώντας το φωτοστέφανο του διεθνισμού, είναι σήμερα η σημαία της παγκοσμιοποίησης.
Πηγή: Ακρίτας